بسیاری از مورخان محلی طالقان مانند مرحوم میر ابوالقاسمی و برنگی تلاش کرده اند تا با استناد به کتاب ها و اسناد تاریخی تاریخچه ای را که شایسته طالقان باشد برایش بنگارند. طالقان شاید از آن جهت اهمیت بسیاری یافته است که بر اساس پیشگویی های مذهبی  خاستگاه گنج های طالقان (۲۴ نفر از ۳۱۳ نفر یاران امام زمان (ع)) و مخصوصا شعیب ابن صالح فرمانده سپاه آن حضرت  است که برای تعیین آینده بشراهمیت ویژه ای دارد. اما آنها با یک  مشکل اساسی در این  زمینه برخورد کرده بودند و آن نبودن یکپارچگی تاریخی مابین گزارش های موجود بود که وقایع نگاری را برای طالقان بسیار مشکل می نمود. مرحوم حبیب اله برنگی علت این امر را در دو چیز می دانست. نخست اینکه طالقان بخشی کوچکی از خاک پهناور ایران زمین بوده و تاریخ نگاران با توجه به وسعت کم خاک اهمیت کمی برای آن قائل بودند و ترجیح می دادند که راجع به نقاط مهمتر و تاریخ سازتری از مملکت وقایع نگاری کنند. دوم اینکه طالقان به دلیل کوهستانی و سردسیر بودن و همچنین کمبود خاک مناسب برای کشاورزی  از نظر اقتصادی بسیار ضعیف بوده و مالیات قابل توجهی برای دولت ها فراهم نمی کرد تا نقش قابل توجهی در فعالیت های سیاسی بازی نماید. طبیعتا تاریخ نگاری آن نیز به طبع مورد توجه قرار نمی گرفته است. در این نوشتار می خواهیم از منظر دیگری به تاریخ طالقان بنگریم و علت دیگری را برای این عدم توجه به طالقان بیان کنیم که توسط مورخان پیشین به دلیل فقدان اسناد تاریخی مغفول مانده است.حقیقت این است که طالقان در میان دو گسل طالقان و الموت قرار گرفته است. این دو گسل به ترتیب باعث دو زلزله ویرانگر در طالقان شده است که تاریخ طالقان را به شدت تحت تاثیر قرارداده است و بدون آگاهی از آن ها تحلیل تاریخ طالقان امکان پذیر نمی باشد.

زلزله اول

گسل طالقان حدود ۱۰۰۰ سال پیش یعنی درست در روز پنج شنبه ۴ اسفند ۳۳۶ شمسی (۲۶ ذیقعده ۳۴۶ قمری برابر با ۲۳ فوریه ۹۵۸ میلادی) بزرگترین زلزله تاریخ ایران با بزرگی تخمین زده شده  ۷/۷ ریشتر را باعث شده است که به گواه تاریخ در طالقان فقط ۵ تا ۳۰ نفر زنده ماندند و تمدن پیشین طالقان بطور کلی نابود شد. شاید تنها نام محل های مهم مانند رودها و غیره تنها بازمانده پس از زلزله بوده است. آثار روستاهای مخروبه زیادی در طالقان وجود دارد که احتمالا بازمانده این زلزله ویرانگر می باشند مانند روستای اندس کرود که در اثر این زلزله نابود شده و آثار بدست آمده در آن مانند سکه های یافته شده به این دوره تعلق دارد. علت این تلفات بالا سرمای زمستان و وقوع آن در ساعات تاریکی شب بوده که تقریبا همه مردم را زیر سقف ها گرفتار نموده  است. سایت زلزله شناسی با توجه به اسناد تاریخی این زلزله را اینگونه توصیف می نماید:

زمین لرزه ی سال ۳۴۶ هجری قمری، زمین لرزه ای ویرانگر و سهمگین بوده که از سرچشمه های جاجرود تا طالقان رود در شمال باختری کرج همراه با قسمت بزرگی از شهر ری، ۱۵۰ شهر و روستای شمیران، لشگرک، واریان و طالقان را ویران کرده و هزاران نفر کشته بر جای گذاشته است. سنگ ریزش و کوه لغزش حاصل از این زمین لرزه در کوه های شمال تهران رودخانه ها را مسدود کرده و در گستره شمال تهران زمین شکاف برداشته است. بعد از این زمین لرزه در طالقان تنها ۳۰ نفر توانستند جان سالم به در برند. به احتمال قوی این زمین لرزه ویرانگر و بزرگ با گسله شدگی روی زمین درازی همراه بوده است. این زمین لرزه تا فاصله ی ۴۰۰ کیلومتری به خوبی احساس شده و پسلرزه های آن روزها ادامه داشته است.

زلزله دوم

گسل الموت زلزله دیگری را با بزرگی بین ۶.۷ تا ۷.۴ ریشتر در ساعت ۱۲ ظهر شنبه ۳۰ فروردین ۹۸۷ شمسی (۴ محرم ۱۰۱۷ قمری برابر با ۲۰ آوریل ۱۶۰۸ میلادی) باعث شده است که در اکثر روستا های آن تنها چند نفر زنده ماندند. علت تلفات زیاد این زلزله یکی بزرگی زیاد و دیگری به احتمال زیاد اتفاق افتادن آن در یک روز بارانی و سرد بود که در آن  بیشتر مردم در هنگام ظهردر خانه ها بودند.  در این زلزله قصبه ابصار که جمعیت بسیار زیادی داشته (حدود ۲۰۰۰ نفر) در اثر زلزله و  رانش زمین ناشی از آن و خیس بودن لایه های زمین بر اثر بارندگی های بهاری بطور کامل نابود شد و شاید تنها  یکی دو نفر زنده مانده باشند. در روستای کرود در مجاورت آن نیز تقریبا سه یا چهار نفر زنده ماندند  بطوریکه پس از زلزله زمین های روستا را مجددا بین خود تقسیم  کردند. روستاهایی مانند آلیزان در نزدیکی قهوه  خانه لاروان، که نام خود را به شاخه شمالی شاهرود داده است، و روستای پاته که احتمالا در محل پاپانک قرارداشت و در این زلزله ویران شدند دیگر احیا نشدند. در این زلزله روستاهایی که دارای مهاجرین فصلی بودند به دلیل شروع فصل مهاجرت به شمال کمتر آسیب دیدند مانند روستاهای کرکبود و میر. همچنین دامپرورانی که در این تاریخ با گوسفندهایشان رهسپار دشت های ساوجبلاغ شده از آسیب مصون ماندند. این زلزله بعضی از مظاهر تمدن مانند کتاب ها، نوشته ها و اسناد در زیر خاکها مدفون و نابود شد  ولی نام محل ها و زبان و مراسم محلی باقیماند. پس از این زلزله طالقان به شدت کم جمعیت شد ولی مهاجرت چندانی به آن صورت نگرفت و مردم فعلی طالقان عمدتا از نسل همان بازماندگان زلزله می باشند. حدود سیصد سال طول کشید تا طالقان بتواند به شکوه گذشته خویش باز گردد. سایت زلزله شناسی با توجه با اسناد تاریخی این زلزله را اینگونه توصیف می کند:

زمین لرزه ای با بزرگی نزدیک به Ms=۷/۶ و شدت lo=X کوچک حدود ساعت ۱۲ در ۲۰ آوریل سال ۱۶۰۸ میلادی پهنه رودبارات (شمال رودخانه شاهرود) و طالقان را ویران ساخت. در آمل، ساری واشرف (که در ۲۸۰ کیلومتری پهنه پسلرزه ای این زمین لرزه قرار داشتند) خانه ها ترک برداشت و دودکش ها فروریختند. این زمین لرزه در آداکسار میانکاله که در فاصله ۳۰۰ کیلومتری از پهنه ی پسلرزه ای این زمین لرزه قرار دارد به شدت از سوی شاه عباس صفوی و شکاربانان همراهش و نیز منجم یزدی اخترشناس شاه احساس شده است. این زمین لرزه سبب تشکیل دریا لرزه ی (tsunami) شدیدی در کرانه دریایی خزر شده است.

پس از زلزله سال ۳۳۶ که طالقان را فاقد جمعیت و به سرزمین بکری تبدیل کرد کوچ نشینان و دامدارانی ازمازندران, الموت و قزوین به تدریج به طالقان مهاجرت کرده و ابتدا کوچ نشین های کوچکی که به آن ها کلات یا کلا گفته می شد و شامل چند خانه با حصاری دور آن می شد تشکیل دادند مانند منار کلا، آهین کلا و غیره و به تدریج روستاهای بزرگتری در کناره رودها ساخته شد.  شاید به دلیل همین مهاجرت از تقاط مختلف است که لهجه های متفاوتی در طالقان وجود دارد. در شرق طالقان لهجه ها  بیشتر به مردم چالوس در مرکز به مردم کلاردشت و در غرب لهجه ها به  مردم الموت شباهت دارد. حمداله مستوفی در نزهت القلوب و تاریخ گزیده در حدود ۳۶۰ سال بعد از این واقعه در باره طالقان چنین می نویسد: در طالقان کلاتها بوده و دیه های معتبر کمتر باشد. این موضوع نشان می دهد که  تا این تاریخ طالقان نتوانسته بود که ضربه از دست دان جمعیت خود را جبران نماید. زلزله سال ۳۳۶ نه تنها طالقان بلکه دشت قزوین، ری و الموت را نیز ویران نمود. به همین دلیل هنگامیکه حسن صباح ۱۴۷ سال پس از این وافعه قصد داشت سرزمینی را برای اقامت انتخاب نماید الموت و طالقان را انتخاب کرد زیرا هم می توانست به دلیل جمعیت کم براحتی بر آن ها مسلط شود و هم زمین و امکانات کافی در اختیار پیروان خود قرار دهد.  اما الموت به دلیل آسیب کمتر و دارا بودن جمعیت بیشتر  که می توانست سرباز و امکانات بیشتری در اختیار اسماعیلیان قرار دهد بعنوان مرکز حکومت انتخاب گردید.

این مطلب ادامه دارد......